شالیزارهای گیلان چشم انتظار ارقام مشتری پسند؛ دوئل سخت ارقام اصلاح شده و بومی برنج

به گزارش مدیرسا افزایش تولید محصول راهبردی برنج ضرورتی است که با معرفی ارقام اصلاح شده مطلوب از لحاظ کمی و کیفی در کنار حمایت مناسب دولت از تولید کنندگان محقق می شود.

خبرگزاری مهر، گروه استان ها- مریم ساحلی: از دیرباز عطر شالیزارهای گیلان در تار و پود زندگی اهالی این استان جاری ست و آوازه برنج مرغوب گیلان زمین در ایران پیچیده است.
اما آنچه در سالهای اخیر بخصوص ماه های اخیر بیشتر از همیشه نگاه ها را به خود جلب کرده، اهمیت افزایش کمی و کیفی تولید برنج در این خطه بهشت گون است. در این میان شرایط اقتصادی نامناسب و سایه سیاه تحریم ها هر روز بیشتر از گذشته یادآور لزوم تولید بیشتر است.
معرفی ارقام اصلاح شده جدید برنج از جانب محققان کشاورزی همچون راهکارهای مؤثر برای بهره مند شدن بیشتر از مزارع برنج به حساب می آید. اما در این راستا باید توجه داشت، ارقام جدید تنها زمانی با استقبال شالیکاران مواجه می شوند که در کنار افزایش تولید، حفظ کیفیت و جلب رضایتمندی مصرف کنندگان را هم به همراه داشته باشد.
در این مورد که خیلی از ارقام اصلاح شده برنج در مقایسه با برنج های وارداتی از کیفیت بهتری برخوردار می باشند تردیدی نیست اما نباید از یاد برد که استان گیلان با رتبه دوم تولید برنج کشور، بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در ایران به حساب می آید و برنج خوش طعم و عطر بومی این استان همواره دارای خواستار است و عده ای از مصرف کنندگان علیرغم افزایش قیمت هم خریدار این نوع برنج هستند.

ضرورت افزایش کیفیت ارقام اصلاح شده
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان شهریور ماه سال جاری با اشاره به اینکه سطح برداشت برنج در گیلان ۲۳۸ هزار هکتار است، اظهار نمود: سال جاری سطح کشت ارقام پرمحصول بیشتر از ۲۷ هزار هکتار بوده که در مقایسه با سال قبل افزایش ۳۰ درصدی داشته ایم.
درباره چگونگی استقبال شالیکاران از ارقام اصلاح شده نظر یکی از شالیکاران شفت را جویا شدیم و محمد رضا نیک زاد از اهالی روستای لختگی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار نمود: مساله مهم کیفیت ارقام اصلاح شده با برنج هایی نظیر هاشمی و صدری است.
وی با اشاره به اینکه برنج مرغوب گیلان پس از پخت خشک نمی گردد اما ارقام پرمحصول بعد از گذشت مدت زمان کمی پس از پخت، خشک می شوند، اضافه کرد: بنابراین این نوع از برنج در بین خریداران محبوبیت ندارد.
نیک زاد ضمن اشاره به اینکه از طرفی دولت هم برنج های پر محصول را به قیمت خوب از شالیکاران خریداری نمی کند، اظهار داشت: این در حالیست که خریداری برنج حاصل از ارقام اصلاح شده از جانب دولت می تواند در کشاورز ایجاد انگیزه کند.
وی خاطرنشان کرد: ارقام اصلاح شده نظیر «شیرودی» از ارقام پر محصول محسوب می شوند اما گاهی برخی کشاورزان آنرا با برنج هاشمی مخلوط می کنند و این کار بر بازار برنج هاشمی تاثیر منفی می گذارد.
نیک زاد افزود: برای مثال قیمت برنج هاشمی درجه یک هر کیلو حدود ۳۱ هزار تومان است اما بهای برنج پرمحصول هر کیلو ۲۲ هزار تومان، برخی این دو برنج را مخلوط می کنند و باقیمت هر کیلو ۲۶ هزار تومان به نام برنج هاشمی عرضه می کنند.

اهمیت توجه به توزیع یک دست ارقام اصلاح شده
ضرورت توجه به توزیع یک دست ارقام اصلاح شده یکی از موارد مهم در جلب استقبال شالیکاران از ارقام اصلاح شده است. یوسف علیپور شالیکار دیگری که در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار نمود: پدرم کشاورز بود و من هم حدود سه سالی است که به این کار مشغولم و در شالیزارهای خود به کشت برنج از رقم هاشمی و علی کاظمی می پردازم.
وی با اشاره به اینکه بخشی از شالیزار وی نور مناسبی ندارد و هر ساله کشت برنج در آن سبب خوابیدگی ساقه های محصولش می شود، اضافه کرد: بنابراین نوعی بذر مقاوم که محصولش دارای ساقه کوتاه است با مشورت جهاد کشاورزی تهیه کردم و سال جاری حدود ۳۰ کیلو از آنرا کشت کردم اما محصول به صورت دو طبقه رویید. یعنی بخشی از آن همان محصولی بود که به من معرفی شده بود و قسمتی دیگر برنجی بود که ساقه اش حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر از برنج ساقه کوتاه، بلندتر بود.
علیپور افزود: بر اثر بارندگی ها ساقه های برنج خوابیدند اما اگر همه برنج از نوع ساقه کوتاه بود، یعنی بذر یک دست بود این اتفاق رخ نمی داد؛ با این وجود ما توانستیم در ۲۵۰۰ متر مربع شالیزار، حدود ۷۰۰ کیلو شلتوک برداشت نماییم. بدون شک اگر بذر برنج یک دست بود برداشت بهتری هم می توانستیم داشته باشیم.
ضرورت توجه به نیازهای زراعی
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر استقبال شالیکاران از ارقام جدید برنج را ضعیف دانست و اظهار داشت: حقیقت این است که با اینکه میزان تولید برخی محصولات زراعی و باغی استان گیلان در واحد سطح افزایش یافته ولی باوجود کاشت بذر اصلاح شده هنوز تولید در واحد سطح در مزرعه شالیکاران با میزان تولید بهره برداران نمونه و مزارع تحقیقاتی فاصله بسیاری دارد.
محمود هوشیار فرد افزود: برخی بی توجهی یا کم توجهی ها در ارتباط با نیازهای زراعی و مدیریت ارقام اصلاح شده، تأمین نهاده های مورد نیاز، مکانیزاسیون، خاک ورزی و تهیه بستر کاشت، محدود بودن منابع آب و یا عدم وجود نظام صحیح آبیاری (پایین بودن بهره وری آبیاری) یا عدم توجه به نظام تناوب زراعی سبب شده تا نقش ارقام جدید در افزایش عملکرد و تولید بخوبی تحقق پیدا نکند و در واقع زارعان استان و کشور از مزایای پتانسیل واقعی آنها بهره مند نشود.
وی ضمن اشاره به اینکه طی شش دهه اخیر بیشتر از ۴۰ رقم اصلاح شده برنج توسط مراکز پژوهشی ساخته شده است طی شش دهه اخیر بیشتر از ۴۰ رقم اصلاح شده برنج توسط مراکز پژوهشی ساخته شده است، اما متأسفانه این ارقام نتوانسته اند تابحال سطح کشت قابل قبولی را به خود اختصاص دهند، اضافه کرد: هر یک از این ارقام چند سالی کشت شده اند و چند سال اول پس از معرفی بازده قابل قبولی را داشتند اما به مرور زمان به علل مختلف همچون عدم مطلوبیت بازار پسندی و ذائقه مردم مورد استقبال شالیکاران قرار نگرفته اند.
هوشیار فرد با اشاره به اینکه مزیت نسبی، قدرت رقابت و پذیرش این ارقام توسط شالیکاران بسیار محدود است، افزود: حقیقت این است که برنج بر خلاف گندم بر مبنای ذائقه مردم خرید و فروش می شود و عرضه و تقاضای آن تابع کیفیت است. بدین ترتیب با توجه به این که فرایند تولید یک رقم جدید بین ۱۰ تا ۱۵ سال و با زحمات و صرف هزینه زیادی انجام می گیرد، پیگیری و صدمه شناسی این مورد توسط دستگاههای نظارتی ضروری می باشد.
لزوم توجه بیشتر به کیفیت تکثیر و توزیع بذر برنج
وی با اشاره به اینکه این بذرها با هزینه های زیاد تولید می شوند که افزایش کمی و کیفی محصول و مقاومت در مقابل کم آبی، ورس، بیماری ها و آفات باید از امتیازات کاشت آنها باشد، اظهار نمود: بذرهای اصلاح شده باید دارای بیشترین خلوص ژنتیکی و فیزیکی بوده و دارای قدرت جوانه زنی بالایی هم باشند.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان افزود: اگر بذر ارقام اصلاح شده بعد از توزیع بین کشاورزان در مراحل مختلف تهیه و کنترل بذر در مزارع تکثیر، انبار، کارخانه و آزمایشگاه ها به صورت دقیق و صحیح کنترل و نظارت نشود، این ارقام با سایر ارقام مخلوط و خصوصیات ژنتیکی رقم تدریجاً از بین می رود.
وی ضمن اشاره به اینکه عدم دسترسی تولیدکنندگان به بذر اصلاح شده نباید سبب معرفی و یا ترویج شتابزده ارقام جدید پرمحصول به کشاورزان شود، اظهار نمود: در خیلی از موارد بذر دریافتی ناخالصی هایی داشته و نظرات کارشناسان با نتایج کشت و کار متفاوت و غیر قابل قیاس با کیفیت ارقام محلی بوده است.
ضرورت دقت عمل در انتخاب پیمانکاران
هوشیار فرد با اشاره به اینکه در انتخاب پیمانکاران و شرکتهای خصوصی تکثیر بذر ارقام اصلاح شده باید توجه بیشتری به صلاحیت فنی آنان داشت، اظهار نمود: پس از گذشت چند وقت بی رغبتی و نارضایتی کشاورز (یا باغدار) از کاشت رقم جدید باوجود پرداخت پول بیشتر، آشکار و علاوه بر بی اعتمادی مردم به جهاد کشاورزی سبب کاهش شدید سطح کشت یا عدم کاشت آن رقم خواهد شد. انتخاب رقم باید متناسب با شرایط اقلیمی و آفات و بیماری های منطقه باشد.
وی در ادامه ضمن اشاره به پایین بودن قیمت ارقام پرمحصول و مشکلات بازاریابی، اضافه کرد: به منظور آگاهی از وضعیت چرخه تکثیر بذر باید خلوص ژنتیکی طبقات مختلف بذری ارقام برنج خصوصاً ارقام جدید و اصلاح شده تولیدی مراکز تحقیقاتی، شرکتهای خصوصی و یا مزارع طرف قرارداد اتحادیه شرکتهای تعاونی روستایی در کرت های کنترلی بررسی و هم برای پیشگیری از اختلاط ارقام باید به هر زارع بیشتر از یک رقم بذر برای تکثیر داده نشود.
هوشیار فرد با اشاره به اینکه وجود بذرهای حاصل از خودگشنی و دگرگشنی ناخواسته و یا اختلاط در بذر اجتناب ناپذیر است، خاطرنشان کرد: از سوی دیگر بوجاری یکی از بخش های مهم در مجموعه عملیات فرآوری بذر جهت دستیابی به کیفیت بذرهای ارقام اصلاح شده است، چونکه زمانی که بذرها از مزرعه برداشت می شوند، هیچگاه خالص نیستند.
وی تصریح کرد: با اینکه نقاط ضعف ها و نارسایی ها بیان شد اما این به معنای این نیست که این حوزه نقاط قوتی ندارد، پشتیبانی از کشت ارقام جدید پشتیبانی از تولید ملی است ازاین رو امر کنترل، نظارت و صدور گواهی بذر (یا نهال) در استان مورد تقویت و توجه خاص قرار گیرد.
نگاهی به فعالیتهای مؤسسه تحقیقات برنج
تأثیر معرفی ارقام مرغوب اصلاح شده برنج در افزایش تولید و اهمیت تلاش محققان و پژوهشگران این عرصه بر کسی پوشیده نیست. در اینباره با «مریم حسینی» رئیس مؤسسه تحقیقات برنج کشور که در گیلان مستقر است به گفتگو نشستیم. وی با اشاره به اینکه مؤسسه تحقیقات برنج کشور بعنوان یک مؤسسه ملی وظیفه اصلاح و معرفی ارقام برنج با عنایت به نیاز جامعه را برعهده دارد، اظهار داشت: این مؤسسه تابحال ۵۴ رقم اصلاح شده به جامعه شالیکاری معرفی کرده است مؤسسه تحقیقات برنج تابحال ۵۴ رقم اصلاح شده به جامعه شالیکاری معرفی کرده است.
وی با اشاره به اینکه خالص سازی توده های محلی برنج برای حفظ خلوص و تولید بذر طبقات مختلف هم توسط این مؤسسه انجام شده است، اضافه کرد: در ضمن بسته های به زراعی جهت پیش آگاهی، کنترل عوامل خسارت زا، زمان و مقدار مصرف کود، با هدف افزایش تولید در واحد سطح به کارشناسان و کشاورزان عرضه شده است.
حسینی ضمن اشاره به اینکه ارقام معرفی شده در دو گروه پر پتانسیل با کیفیت پخت مناسب و گروه خوش کیفیت با عملکرد متوسط طبقه بندی می شوند، افزود: گروه پر پتانسیل عملکردی بین ۷.۵ تا ۹ تن در هکتار داشته و در صورت مدیریت زراعی مناسب در بعضی مناطق بالای ۱۰ تن در هکتار عملکرد خواهند داشت.
وی با اشاره به اینکه کیفیت پخت این ارقام از ارقام خارجی وارداتی بسیار بهتر بوده و به سبب تحمل بالای بیماری و ارتفاع بوته کوتاه و تحمل در مقابل خوابیدگی یا ورس خسارت از در این حوزه متحمل نمی شوند، اظهار نمود: کشت این ارقام به افزایش تولید برنج داخلی و کاهش واردات برنج خارجی کمک زیادی خواهد نمود.
حسینی همینطور به گروه ارقام بسیار خوش کیفیت با عملکرد متوسط هم با هدف جایگزینی ارقام محلی، اصلاح و معرفی هم اشاره و بیان نمود: کیفیت پخت این گروه مشابه ارقام محلی بوده و به سبب پا کوتاهی، متحمل به ورس هم هستند و در باران های احتمالی آخر فصل گرفتار خوابیدگی و خسارت نمی شوند. عملکرد این گروه ۵.۵ تا ۶.۵ تن در هکتار است و با عنایت به کیفیت پخت بسیار مطلوب علاوه بر افزایش تولید در واحد سطح، باعث افزایش درآمد کشاورزان هم می شود.
وی خاطرنشان کرد: باید توجه داشت در شرایط فعلی کشور و ضرورت افزایش تولید برنج داخلی، ترویج کشت ارقام اصلاح شده داخلی می تواند کشور را تا حد زیادی از اختصاص ارز برای خرید برنج خارجی یاری دهد و بخش زیادی از برنج مورد نیاز در داخل کشور تولید شود.
میزان تولید بذر اصلاح شده در گیلان
حسینی ضمن اشاره به اینکه بذر برنج دارای طبقات مختلف همچون سوپرالیت، الیت، مادری و گواهی شده است، اظهار نمود: بذری که در اختیار کشاورز قرار می گیرد، در طبقه گواهی شده قرار دارد. مؤسسه تحقیقات برنج کشور تولید طبقات سوپرالیت و الیت را برعهده دارد و سایر طبقات توسط پیمانکاران بخش خصوصی تولید می شود. کل تولید بذر گواهی شده حدود ۵ هزار تن است که توسط استان های گیلان و مازندران تولید می شود. لازم به ذکر است که از این مقدار حدود ۲۵۰۰ تن در استان گیلان تولید و توزیع می شود.
طی دو سال گذشته با معرفی ارقام اصلاح شده خوش کیفیت، زودرس با عملکرد بین پنج و نیم تا شش تن، شالیکاران گیلانی استقبال خوبی از این ارقام داشتند و ضریب نفوذ آنها روند صعودی داشته است. حسینی با بیان این خبر خاطرنشان کرد: مهمترین دلیل بالا رفتن سطح زیرکشت ارقام جدید، کیفیت پخت مشابه ارقام محلی، تحمل به ورس و طول دوره رشد کوتاه این ارقام بوده و پیشبینی می شود سال زراعی آینده شاهد روند صعودی در کشت ارقام جدید باشیم.
نقش پیمانکاران بخش خصوصی
انتخاب و عملکرد پیمانکاران بخش خصوصی که به توزیع بذرهای اصلاح شده می پردازند در جلب رضایت شالیکاران از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
رئیس مؤسسه تحقیقات برنج کشور در ادامه در اینباره هم با اشاره به اینکه حفظ خلوص و کیفیت بذر از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و مؤسسه تحقیقات برنج کشور در زمینه آموزش پیمانکاران معرفی شده با همکاری مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال فعالیت دارد، اظهار نمود: انتخاب پیمانکاران توسط سازمان های جهاد کشاورزی انجام می شود و مجوز تولید بذر بعد از طی مراحل قانونی توسط مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال انجام می پذیرد.
وی درباره چگونگی نظارت بر کیفیت و کمیت محصول در شالیزارهایی که به کشت بذر اصلاح شده می پردازند هم اظهار داشت: تولید بذر در همه طبقات زیر نظر مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال انجام می شود. نظارت در مراحل مختلف تولید بذر توسط مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال، انجام و در نهایت بذر بسته بندی شده بر مبنای استاندارهای موجود مورد قبول واقع شده و یا رد می شوند.
حسینی با اشاره به اینکه برچسب موجود بر روی بذر نشان دهنده استاندارد بودن بذر محتوی بسته است، اضافه کرد: این مؤسسه با همکاری سازمان های جهاد کشاورزی استان ها در سالهای اولیه بعد از معرفی ارقام، پایش لازم را در مناطق مختلف انجام می دهد. این پایش با هدف عرضه دستورالعمل های زراعی به شالیکاران و سفارش های لازم طی مراحل مختلف کشت، داشت و برداشت انجام می شود.
اهمیت بهره مند شدن از ظرفیت مؤسسه تحقیقات برنج
بی تردید وجود مؤسسه تحقیقات برنج در گیلان ظرفیتی است که می تواند در راه ارتقای کمی و کیفی تولید برنج در استان و افزایش آگاهی شالیکاران نقش به سزایی داشته باشد.
حسینی در اینباره هم اظهار نمود: مؤسسه تحقیقات برنج کشور یک مؤسسه ملی است که ستاد آن در گیلان واقع شده و معاونت آن در استان مازندران قرار دارد. محققان مختلفی هم در سرتاسر استان های برنج خیز با این مؤسسه همکاری می کنند.
وی افزود: مؤسسه تک محصولی تحقیقات برنج هم اکنون دارای ۵۰ عضو هیأت علمی و محقق با تخصص های مختلف و ۱۵۰ نیروی کارشناس و کارشناس ارشد است. بخش های تخصصی مؤسسه شامل اصلاح و تهیه بذر، گیاه پزشکی (آفات، بیماری ها و علف های هرز)، فنی و مهندسی (آبیاری، ماشین آلات و بعد از برداشت)، خاک و آب (فیزیک خاک و شیمی خاک) و خدمات فنی و تحقیقاتی است.
حسینی ضمن اشاره به اینکه محققان این مؤسسه در بخش های مختلف برنج فعالیت نموده و هدف بهبود کمیت و کیفیت برنج داخلی است، یاد آور شد: دستورالعمل ها و نشریات در رابطه با برنج در تالار ترویج کشاورزی بارگذاری شده که مجانی قابل دریافت است. در ضمن کشاورزان و همه فعالان حوزه برنج می توانند با این مؤسسه تماس گرفته و کارشناسان و محققان آماده همه گونه همکاری در زمینه برنج هستند.

منبع: